Dik li kienet il-Kap tal-Kabinett tal-Kummissarju tal-Unjoni Ewropea John Dalli xehdet “diskussjoni sħuna” li matulha Dalli kien sfida pożizzjoni fejn kien saħaq dwar “l-ebda bidla” fuq il-projbizzjoni tal-isnus u aktar tard ta l-approvazzjoni tiegħu biex dik il-projbizzjoni tibqa’.
Joanna Darmanin kienet qed tixhed quddiem il-Maġistrat Caroline Farrugia Frendo fi proċeduri fejn l-eks Kummissarju tal-UE qed iwieġeb mhux ħati li nnegozja fl-influwenza (trading in influence) u attentat ta’ tixħim ta’ €60 miljun li kien jinvolvi l-eks assistent tiegħu. Dik is-somma kienet allegatament mitluba minn Silvio Zammit (li minn dak iż-żmien miet) biex jgħin biex titneħħa projbizzjoni madwar l-UE kollha fuq l-isnus, it-tabakk li ma jdaħħanx li huwa kkummerċjalizzat biss fl-Isvezja.
Darmanin fakkret f’dik il-laqgħa pjuttost “argumentattiva” li saret bi tħejjija għal laqgħa oħra ma’ Paola Testori, li kienet Direttur Ġenerali għas-Saħħa u l-Konsumaturi fil-Kummissjoni Ewropea fl-2012. Hija spjegat li għaddew aktar minn 10 snin mid-dħul fis-seħħ tad-Direttiva tat-Tabakk fl-1992 u għalhekk, inħasset il-ħtieġa li din id-direttiva tiġi riveduta sabiex tiġi aġġornata fid-dawl tal-iżviluppi fis-suq tat-tabakk.
Prodotti ġodda ma kinux regolati u kien hemm ukoll kwistjonijiet rigward it-tikkettar, l-ippakkjar, it-togħma u t-twissijiet tas-saħħa, possibilment jitolbu miżuri aktar stretti. L-ewwel passi ttieħdu fl-2012 permezz ta’ valutazzjoni tal-impatt imfassla minn persuni tekniċi li ffukaw fuq il-kwistjonijiet ekonomiċi, soċjali u ambjentali involuti.
Waħda minn dawk il-kwistjonijiet kienet il-projbizzjoni tat-tabakk li ma jdaħħanx, magħruf bħala snus. Id-direttur ġenerali mbagħad bagħat nota uffiċjali lill-Kummissarju Dalli, fejn ehmeż kopja ta’ dik il-valutazzjoni tal-impatt u fittex li jipproċedi b’aktar konsultazzjonijiet. Il-pożizzjoni tad-direttur ġenerali kienet li m’għandu jkun hemm “l-ebda bidla” u li l-projbizzjoni fuq l-isnus kellha tibqa ‘.
Kif kienet in-norma, fi Frar 2012 twaqqfet laqgħa preparatorja ma’ Dalli biex jiċċekkja jekk kellux xi mistoqsijiet xi jqajjem waqt il-laqgħa skedata ma’ Testori. Darmanin qalet li wara li spjega l-pożizzjoni tad-Direttur Ġenerali fir-rigward tal-projbizzjoni kontinwa fuq l-isnus, Dalli deher pjuttost “skomdu,” u qamu diversi mistoqsijiet.
L-argumenti ta’ Dalli kienu doppji. Sostna li studji xjentifiċi wrew li l-impatt fuq is-saħħa pubblika kien inqas fil-każ tal-isnus milli fil-prodotti tat-tabakk. It-tieni, ma kien hemm l-ebda kundizzjonijiet ekwi peress li s-sigaretti setgħu jinbiegħu fis-swieq fejn l-isnus kien ipprojbit.
Darmanin qalet li rribattiet bil-qawwa dawk l-argumenti, filwaqt li rrimarkat studji li juru l-impatt tas-saħħa tal-isnus, inkluż ir-riskju tal-kanċer tal-ħalq. Barra minn hekk, il-projbizzjoni fuq il-kummerċjalizzazzjoni ta’ snus kienet diġà ġiet ittestjata quddiem il-Qorti Ewropea.
Barra minn hekk, bħala Kummissarju għas-Saħħa Pubblika, it-treġġigħ lura tal-projbizzjoni tkun “ta’ riskju kbir għar-reputazzjoni,” kienet wissiet Darmanin lil Dalli. Mitluba tiddeskrivi dik il-laqgħa, ix-xhud qalet li kienet “kemmxejn argumentattiva u sħuna.”
Dik il-laqgħa kienet segwita minn laqgħa oħra mad-Direttur Ġenerali fejn il-Kummissarju Dalli ta l-approvazzjoni tiegħu. Dan kien ifisser li l-pożizzjoni finali ta’ Dalli kienet konformi mat-triq ‘il quddiem proposta mid-DĠ li biha kellha tibqa’ l-projbizzjoni tal-isnus.
Dik il-pożizzjoni ġiet adottata mill-Kulleġġ tal-Kummissarji Ewropea fid-19 ta’ Diċembru 2012 u sussegwentement mill-Parlament Ewropew f’Marzu 2013. “Allura wara dik il-laqgħa l-projbizzjoni baqgħet?” staqsa l-avukat difensur Stephen Tonna Lowell. “Mela,” qalet x-xhud. Madankollu, rapport sussegwentement imfassal mill-aġenzija tal-UE kontra l-frodi, l-OLAF, kien ikkonkluda li kien hemm każ ta’ ‘trading in influence’ fir-rigward tal-eks sieħeb ta’ Dalli, Silvio Zammit.
Ir-rapport talab ukoll għal aktar investigazzjonijiet fir-rigward ta’ Dalli u l-avukat Gayle Kimberley, li kienet ir-rappreżentanta tal-kumpanija tat-tabakk Swedish Match. Zammit ġie mħarrek għall-interrogazzjoni minn uffiċjali tal-OLAF li vvjaġġaw Malta fl-2012.
Xhud ieħor kienet Rita Schembri, l-membru Malti fil-kumitat ta’ sorveljanza tal-OLAF dak iż-żmien. Hija qalet li waqt laqgħa fi Brussell, Giovanni Kessler, Direttur Ġenerali tal-OLAF, qalilha dwar investigazzjoni li kellha tibda fir-rigward tal-Kummissarju Malti Dalli.
“Kien diffiċli. Bħala impjegat taċ-ċivil kelli nagħmel xogħli jew inkella nirriżenja.” Qalet li kienet irritornat Malta u ċċekkjat il-ftehim ta’ Malta mal-OLAF u talbet parir mingħand l-Avukat Ġenerali ta’ dak iż-żmien Peter Grech li t-tweġiba tiegħu kienet, “ejja nipproċedu u ngħinu kif jitolbuna.”
Id-dmirijiet ta’ Schembri kienu doppji. Hija kellha tattendi l-interrogazzjoni ta’ Zammit u tipprovdi r-reġistri tat-telefonati ta’ Dalli. Zammit kien interrogat f’Malta fi tliet okkażjonijiet. Huwa rrifjuta l-assistenza legali. Qalet li hawn indunaw fejn dan kollu kien sejjer, dik li l-OLAF kienu qed jindikaw fid-direzzjoni tal-kummerċ fl-influwenza u l-korruzzjoni minn Zammit.
Għalhekk Schembri qalet li kienet staqsietu jekk fehimx fejn kienet sejra l-investigazzjoni. Staqsiet lil Zammit jekk ikunx aħjar li jkollu avukat preżent. Madankollu Zammit ma tagħax każ dan is-suġġeriment. Ix-xhud qalet li meta Zammit kien mistoqsi min kien il-kap tiegħu, Zammit wieġeb, li l-kap tiegħu kien “Alla” u dan meta kieb mistoqsi dwar telefonata rreġistrata li fiha kien talab ħlas ta’ €10 miljun biex jirranġa laqgħa bejn “il-kap tiegħu” u l-lobby tal-isnus
“Li jiddispjaċini hu li ma rrealizzax kemm kienet serja s-sitwazzjoni,” qalet Schembri. Zammit kien qal “l-istorja kollha” dwar il-laqgħat tiegħu mal-lobbyist tas-snus Kimberley u n-noti li skambjaw. Il-kont tiegħu ġie rreġistrat fir-rapport tal-OLAF.
Mistoqsi mill-avukat tal-AĠ Antoine Agius Bonnici jekk Zammit semmiex “il-kap tiegħu,” Schembri qalet, “fl-interrogazzjoni, le, ma niftakarx li għamel.” Huwa kien interrogat minħabba li l-OLAF issuspetta li Zammit kien il-middleman bejn il-lobby tal-European Smokeless Tobacco (ESTOC) u l-Kummissarju.
L-avukat ta’ Dalli rrimarka li Zammit kien qal lill-Pulizija li l-Kummissarju m’għandu x’jaqsam xejn. Imma Schembri ma qablitx u qalet li huwa qatt ma qal hekk lill-OLAF fil-preżenza tagħha. L-aħħar xhud kien Mario Mercieca, ħabib ta’ Zammit.
Huwa tenna li waqt li kien fuq btala barra minn Malta xi ħdax-il sena ilu miegħu, Zammit irċieva stedina għal ikla f’ristorant fi Stokkolma. Mercieca mar miegħu. Dawk li kienu magħhom tal-mejda kienu is-Segretarju Ġenerali tal-ESTOC Inge Delfosse u mara oħra, it-tnejn identifikati f’ritratt meħud minn Mercieca nnifsu dak il-ħin fir-ristorant.
Tul l-ikla, il-konversazzjoni kienet “normali.” Mitlub jagħti aktar dettalji, Mercieca fakkar li n-nisa kienu tkellmu ma’ Zammit dwar is-snus. Iżda dak iż-żmien, ma kellux idea min kienu dawk in-nisa u lanqas fiex kien jikkonsisti xogħolhom.
L-ikla kienet damet anqas minn sagħtejn li kienet inqas mill-ħin li hu u Zammit kienu qattgħu jduru l-belt dakinhar. L-avukati tal-AĠ Antoine Agius Bonnici u Anthony Vella mexxew il-Prosekuzzjoni flimkien mas-Supretendent James Grech. L-avukati Stefano Filletti u Stephen Tonna Lowell kienu l-avukati ta’ John Dalli.
