Il-Qorti Kostituzzjonali ddikjarat li l-liġi li tipproteġi l-kirjiet rurali (qbiela) kienet kisret id-drittijiet ta’ sid l-art, f’ deċiżjoni li taqleb parzjalment sentenza tal-2021 dwar dan is-suġġett, fid-dawl tal-emendi reċenti għall-Att dwar il-Kiri (Kiri) Agrikoli.
Vincenza Magro kienet fetħet kawża fil-qorti fuq it-2,910 metru kwadru għalqa fiż-żona magħrufa bħala il-Bur ta’ Ħallew li kienet ġiet mikrija lill-familja Schembri, li kienu qed iħallsu biss €24 f’kera kull sentejn. Is-sid tal-art kien sostna wkoll li l-liġi lanqas ma pprovdiet mekkaniżmu adegwat għar-reviżjoni tal-valur tal-kirja, li wasslet għal diskrepanza enormi bejn il-kera mħallsa u l-valur tas-suq ħieles.
F’Diċembru 2021, il-Prim’Awla tal-Qorti Ċivili kienet ċaħdet il-każ, u ddeċidiet li l-liġi ħolqot bilanċ tajjeb bejn id-drittijiet tas-sidien u l-kerrejja. Iżda din il-pożizzjoni ġiet emendata f’deċiżjoni li ngħatat fl-appell ta’ Magro. Il-Qorti Kostituzzjonali, ippreseduta mill-Prim Imħallef Mark Chetcuti flimkien mal-imħallfin Giannino Caruana Demajo u Anthony Ellul, laqgħet parzjalment l-appell, u ddikjarat li l-liġi li tirregola l-kirjiet agrikoli kisret kemm il-Kostituzzjoni kif ukoll il-Konvenzjoni Ewropea dwar id-drittijiet tal-bniedem – iżda biss fir-rigward tal-liġi dwar il-kirjiet agrikoli kif kienet qabel ma ġiet riformata fl-2023.
Il-Qorti ċaħdet it-talba biex tiddikjara li l-familja ta’ bdiewa Schembri ma setgħetx tibbenefika aktar mill-protezzjoni tal-liġi kkontestata fid-dawl tal-emendi introdotti din is-sena. Il-Qorti tosserva li l-liġi kkontestata ma nbidlet bl-ebda mod minn meta ngħatat is-sentenza ċċitata.
Bl-Att XXII tal-2022 li daħal fis-seħħ fit-8 ta’ Frar 2023, l-Artikolu 4(2A) żied mekkaniżmu biex jistabbilixxi kera ġusta għal proprjetà agrikola b’mod li ma jaqbiżx il-1.5 % fis-sena tal-valur tal-beni u mhux vinkolati. art. Il-liġi tipprovdi għal żieda ta’ 2% fejn l-art tinkludi bini ta’ razzett.
Din il-kera tista’ tiżdied kull tmien snin skont l-istess mekkaniżmu stipulat fil-liġi fin-nuqqas li jintlaħaq ftehim differenti mis-sid u l-kerrej. “Din l-emenda fil-liġi hija maħsuba biex iżżomm bilanċ ġust bejn is-sid u l-kerrej fejn għalkemm ma tistax toffri jew tiggarantixxi kumpens sħiħ għall-każijiet kollha, iżda meta jkunu preżenti għanijiet leġittimi u meħuda fl-interess ġenerali, kif inhu l-każ. hawnhekk, l-ammont ta’ kumpens ġust jista’ jkun ħafna inqas mill-valur sħiħ tas-suq.”
L-imħallfin spjegaw li l-fatt li l-liġi tagħti biss il-possibbiltà li l-kera tiżdied b’mhux aktar minn 1.5% jew 2” fil-mija, skont il-każ, u għalhekk ma tħallix lis-sid jirċievi l-valur sħiħ tas-suq, għamel ma jfissirx li l-proporzjonalità bejn l-interess ġenerali u l-interessi tas-sidien mixtieqa mil-leġiżlatur ma tkunx preżenti.
Il-kera tibqa’ kkontrollata sakemm il-kerrej kellu bżonn protezzjoni, filwaqt li l-kera tista’ tiżdied kull tmien snin, qalet il-qorti, filwaqt li saħqet li ma kinitx qed tesprimi opinjoni dwar l-effettività ta’ dan ir-rimedju legali, peress li dan ma kienx parti minn il-każ.
“Fi kwalunkwe każ, il-problema tal-liġi hija li ma tagħtix rimedju lis-sidien fir-rigward tal-kera baxxa li rċevew għal żmien qabel ma daħlet fis-seħħ il-liġi. Għalhekk il-Qorti tqis li l-attriċi sofriet ksur tad-drittijiet tagħha kif sanzjonati permezz tal-Artikolu 1 tal-Ewwel Protokoll tal-Konvenzjoni Ewropea, iżda biss mill-1982 (meta ġiet ippreżentata l-kawża) sa Jannar 2023 meta l-emenda legali daħlet fis-seħħ.”
Dwar il-kumpens, il-Qorti qalet li taqbel mal-valutazzjoni tal-Ewwel Qorti li l-istima tal-espert tekniku kienet “mhux għal kollox realistiku”. L-espert tekniku kien stmat li l-valur annwali tal-kera tal-art inkwistjoni, madwar 2,910 metru kwadru ta’ erja, huwa ta’ €1,964.
Iżda l-provi esibiti quddiem l-Ewwel Qorti wrew li l-bidwi ftit li xejn għamel qligħ mill-kultivazzjoni ta’ prodotti agrikoli, filwaqt li kien għadu jiffaċċja spejjeż sostanzjali. “Il-Qorti tqis li mhux realistiku li wieħed jistenna li bidwi jkun lest tħallas dan l-ammont biex tikri l-art.”
L-imħallfin esprimew dubji dwar jekk l-espert fil-fatt qiesx l-ammont li l-bidwi lest iħallas għall-art, “fattur li fl-aħħar mill-aħħar jiddetermina d-domanda vera għall-art, minflok ma jasal għall-istima tagħha sempliċement fuq il-bażi ta’ reali. spekulazzjoni tal-proprjetà.”
Iżda, qalet il-qorti, wara li kkunsidrat it-tnaqqis ta’ 30% stabbilit mill-ġurisprudenza fil-kalkolu tal-ammont dovut, dan jikkumpensa għall-istima mhux preċiża tal-espert tal-qorti. Meta kkalkolat il-kumpens bl-użu ta’ kriterji stabbiliti bil-każistika, il-qorti stabbilixxiet il-kumpens dovut lill-attur għal €6,355.
Minħabba li damet is-sitwazzjoni inġusta sal-1982, meta l-attur sar sid tal-art in kwistjoni, is-somma addizzjonali ta’ €2,000 mitluba mill-attur bħala danni morali kienet meqjusa raġonevoli. L-ammont totali ta’ kumpens, €8,355 kellu jitħallas biss mill-Avukat tal-Istat, qalet il-qorti, peress li l-kerrejja ma kinux responsabbli għad-danni li sofrew l-atturi.
Il-qorti ddikjarat li l-Artikoli 3 u 4 tal-Att dwar il-Kiri Agrikoli, Kapitlu 199 tal-Liġijiet ta’ Malta kienu ta’ ħsara għad-drittijiet tal-attur kif protetti mill-Artikolu 37 tal-Kostituzzjoni u l-Artikolu 1 tal-Ewwel Protokoll tal-Unjoni Ewropea. Konvenzjoni, fil-forma li kienu qabel ma daħal fis-seħħ l-Att XXII tal-2023. Għall-konvenut deher l-Avukat Errol Cutajar, filwaqt li l-avukat David Camilleri rrappreżenta lill-atturi.
