Il-President tal-Kamra tal-Periti, il-korp li jirregola lilhom infushom fil-professjoni tal-arkitettura, iddeskriva s-sistema li tirregola l-industrija tal-kostruzzjoni bħala “ħażina mill-bidu sal-aħħar”, u qajjem diversi punti ta’ tħassib.
Il-Perit Andre Pizzuto kien qed jixhed fl-inkjesta pubblika stabbilita wara l-mewt traġika tal-ħaddiem żagħżugħ tal-kostruzzjoni Jean Paul Sofia, li tilef ħajtu f’kollass ta’ sit ta’ kostruzzjoni s-sena l-oħra. Pizzuto ilmenta dwar il-burokrazija u l-‘paperwork’ li “jwassluk għad-disprazzjoni” u li ma kienx hemm standards jew kodiċi nazzjonali għall-periti li jsegwu.
Ix-xhud ippreżenta lill-Bord ta’ Inkjesta numru ta’ dokumenti fi drafts li ħarġet il-kamra u li kieku dawn ġew implimentati, l-affarijiet jinsabu f’qagħda ferm aħjar. Kollox jimxi bil-mod u sa minn żmien ilu l-istandards kienu jfissru għall-awtoritajiet aktar spejjeż u li l-ħsara għall-ekonomija ġejja minn naħa tal-Kamra tal-Periti qal il-Perit Pizzuto.
Meta tkellem fuq l-istandards huwa qal;“Pereżempju, x’inhu l-istandard għal railing tal-gallarija? Dak li jwaqqafha milli ċċedi? Fejn huma r-regolamenti?” “Wasal iż-żmien għal moratorju fuq l-iżvilupp futur sakemm fil-kostruzzjoni nilħqu l-istandards?” staqsa l-Ombudsman Joseph Zammit McKeon, li qed imexxi l-bord ta’ inkjesta.
Pizzuto qal li l-kwistjoni kienet waħda kontroversjali ħafna. “Moratorju jmur fuq in-naħa kemmxejn estrema tal-ispettru. Iżda hemm urġenza, diġà espressa f’dokument li konna ppubblikajna fl-2007 – hekk ilha tinħass… Wasal iż-żmien li nxammru l-kmiem. M’hemmx għalfejn nivvintaw mill-ġdid ir-rota, l-istandards diġà jeżistu.”
Il-Perit Pizzuto qal li din kienet il-frustrazzjoni tal-Kamra għan-nuqqas ta’ azzjoni li l-kunsill tagħha kellu jistabbilixxi standards għall-membri tiegħu nnifsu billi jintroduċi kodiċi ta’ prattika, “minflok ma jistenna li l-BCA tiddeċiedi, xi ħaġa li tista’ tieħu 30 sena.”
Kompla jgħid li l-BCA għandu jkollha erba’ funzjonijiet leġislattivi. Fosthom dwar il-binja nniffisha, l-kostruzzjoni tagħha, t-trab, in-nirien u l-istorbju u din sakemm titlesta il-binja. F’dan is-settur kieku kollox jimxi pari passu s-sistema hija waħda sempliċi.
Hawn intervjena ċ-Chairman tal-Bord, l-Imħallef Zammit McKeon li qabel u qal lix-xhud; “iva vera kieku dan huwa pajjiż normali, hekk hu.” Problema oħra qal il-Perit Pizzuto hi li ħafna minn dawk involuti fis-settur mhumiex kompetenti.
Tenna li kif wieħed jista’ jippretendi li x-xogħol isir sew meta tista’ tagħti liċenzja ta’ bennej lil persuna ta’ 18-il sena u joqgħod fuq sit li miegħu jkun hemm 50 ruħ. Xi ħaġa li ma tagħmilx sens. Huwa faħħar il-proġetti kbar u ta’ ċerta entità għal mod kif jagħmlu l-proġetti fejn anke iqabbdu persuni fuq ‘quality control’ u għalhekk ir-riskju li jinqala’ xi ħaġa jkun żgħir.
Ikkritika wkoll il-fatt li fejn tidħol inġinerija fuq testijiet liu jsiru fuq il-blat, kull m’hawn disponibbli huma sitta jew seba’. Il-Bord deher preokkupat fuq bini ‘free standing’ fejn dan jidher li huwa l-akbar problema fejn regolamenti ċari jidher li ma jeżistux.
Il-Perit Pizzuto ma għomodx id-diskors. Mistoqsi dwar ir-rwol introdott reċentement ta’ Uffiċjal Tekniku tas-Sit, inġinier nominat mill-kuntrattur biex jiżgura li r-regolamenti u d-dikjarazzjonijiet tal-metodu jiġu segwiti bir-reqqa, ix-xhud kien dirett u qal. “Is-Site Technical Officer (STO) huwa kunċett stupidu, biex ngħiduha kif inhi. Aktar ma jisparixxu malajr, aħjar.”
U minkejja li r-regolamenti kienu jirrikjedu li f’siti ta’ kostruzzjoni jkun preżenti ġebel liċenzjat, Pizzuto qal li kien hemm biss mastrudaxxa fis-sit li ħasad il-ħajja ta’ Jean Paul Sofia. “Ħalli ngħidlek kemm hi redikola s-sitwazzjoni: il-BCA tiċċekkja biss jekk id-dokumenti humiex f’posthom u li humiex fis-sekwenza stipulata fl-avviż legali. Ma jħarisx lejn l-istruttura.
Fi żmien Karl Azzopardi (eks CEO tal-BCA), kienu qed iħarsu lejn l-ortografija wkoll, jirrifjutaw applikazzjonijiet talli kellhom żbalji ortografiċi.” Pizzuto saħaq li l-periti m’għandhomx ikunu responsabbli biex jiktbu dikjarazzjonijiet tal-metodu. “Fil-Kanada perit jitlef il-warrant jekk jikteb wieħed. Dawn għandhom jinkitbu minn kuntratturi.”
Il-Perit Pizzuto qal li super-awtorità għandha ssir responsabbli għall-istandards u l-kodiċijiet, għaliex ħafna responsabbiltajiet kienu mifruxa fuq wisq regolaturi: “X’qed tagħmel l-Awtorità Maltija għall-Kompetizzjoni biex tirregola l-lifts? X’qed tagħmel l-MTA biex toħroġ regolamenti tan-nar? Għaliex l-asbestos huwa regolat minn BCA?”
Anke il-Periti qed jispiċċaw jitilqu mill-pajjiż
Ix-xhud qal li l-konfużjoni li tirregola s-sigurtà tal-bini f’sit u madwaru, jew l-istandards għall-kostruzzjonijiet, spiċċaw biex indirettament keċċew lill-periti li spiċċaw ifittxu impjieg barra minn xtutna. “Il-professjoni tinsab f’qagħda ħażina ħafna… Tmur biex taħdem u kull ma tagħmel hu li tispiċċa tiġġieled. F’sit tiġġieled mal-ħaddiema u fl-uffiċċju tiġġieled mal-awtoritajiet.”
Il-Perit Pizzuto qal li l-Kamra kienet tal-opinjoni li għandha tkun il-BCA li għandu jkollha ġurisdizzjoni fuq kull aspett tal-industrija. Pizzuto qal li l-Kamra kienet ukoll imfixkla fl-investigazzjoni tal-membri periti tagħha stess meta jseħħu l-imwiet, minħabba ostakli għall-aċċess għal informazzjoni importanti.
“Aħna niktbu lill-Avukat Ġenerali nitolbu għall-atti tal-inkjesta, imma nibgħatulna biss il-konklużjonijiet, mhux il-provi. Il-konklużjonijiet jittrattaw reati kriminali, iżda rridu naraw jekk hemmx ksur tal-Artikolu 15 tal-Att Periti. Ladarba jinħarġu l-akkużi nitilfu l-aċċess kollu għall-atti minħabba li jsiru parti mill-proċedimenti kriminali.”
Qal li fil-fatalità ta’ Miriam Pace, il-qrati kienu rrifjutaw li jagħtu lill-Kamra aċċess għall-fajl tal-inkjesta qabel l-eżitu tal-proċess kollu. L-Avukat Anthony Borg mill-Uffiċċju tal-Avukat tal-Istat staqsa dwar l-effetti tal-bidliet riċenti fil-liġi.
“L-iktar ħaġa importanti li ridna naraw kienet li jkun hemm deterrent. Il-possibbiltà li titlef il-liċenzja,” wieġeb Pizzuto. “B’deterrent diġà hemm differenza, iżda jieħu ż-żmien. Mhux se jiġri mil-lum għal għada. It-tħassib tagħna huwa li minkejja r-rieda tajba kollha li hemm, għad m’hemmx spjegazzjoni ċara ta’ kif id-deterrent se jaħdem fil-prattika fir-rigward tal-kuntratturi. X’inhi l-piena? Hija twissija, sospensjoni jew revoka tal-liċenzja tagħhom?”
Fuq nota pożittiva l-Perit Pizzuto faħħar l-Att Periti, tal-2022, bħala waħda mill-aktar riformi importanti introdotti fl-aħħar 40 sena. “Ilna 14-il sena niġġieldu għaliha huwa tenna. Diversi gvernijiet u ministri ripetutament warrbuna. In-nuqqas tiegħu żammna lura għal żmien twil tant li l-professjoni llum tkun differenti, fir-rigward tal-korsijiet u l-ħiliet universitarji.”
Xehed ukoll il-Perit Charles Buhagiar, iċ-chairman tal-Kunsill Konsultattiv tal-Industrija tal-Bini (BICC) għal dawn l-aħħar 10 snin u qabel il-ministru li kien waqqafha. Il-kunsill kien forum fejn l-istakeholders tal-industrija, fosthom aġenti tal-proprjetà, żviluppaturi, kuntratturi, il-Kamra tal-Kummerċ, id-Dipartiment tax-Xogħlijiet Pubbliċi, l-Awtorità tal-Artijiet, il-Kamra tal-Periti u l-Inġiniera Ċivili, l-Università, l-MCAST u l-unjins jiddiskutu kwistjonijiet rilevanti.
Iżda Buhagiar qal li Malta għadha nieqsa minn qafas koerenti ta’ liġijiet u standards. Saħaq fuq id-differenza bejn l-ippjanar u l-kostruzzjoni fid-definizzjoni tar-rwoli tad-diversi awtoritajiet. Huwa qabel li għandhom jiġu introdotti skill cards fil-proċess tal-liċenzjar tal-kuntratturi tal-bini.
“Insistu li l-kuntrattur irid ikun imħarreġ u li dan it-taħriġ ikun iċċertifikat b’liċenzja… Nemmen li din hija d-direzzjoni li rridu nħarsu lejha. Terz jew aktar tal-forza tax-xogħol mhumiex ċittadini. Dan se jkun diffiċli. Dak li jiġri ħafna drabi huwa li jiġu impjegati ħaddiema mingħajr esperjenza u mhux esperti. Il-problema hi min se jinforzaha?”
Ġeoloġi mhux ikkonsultati
Xhud ieħor fis-sessjoni twila tal-Ġimgħa, Peter Gatt, li qal li minkejja li l-għarfien tal-ġeolġija (l-art) kien essenzjali meta jsir proġett ta’ kostruzzjoni, f’Malta ma ġewx ikkonsultati ġeoloġi. B’differenza għal ħafna pajjiżi oħra, Malta għadha nieqsa minn servizz ġeoloġiku nazzjonali li jinvolvi professjonisti biex jissorveljaw it-terren u l-materjali tal-bini, qal il-president tal-Kamra tal-Ġeoloġi ta’ Malta.
Mappa ġeoloġika ta’ Malta msemmija f’avviż legali riċenti kienet mimlija żbalji u dan wassal għal misinformazzjoni, filwaqt li l-leġiżlazzjoni dwar il-ħsara lill-proprjetà ta’ terzi ġiet aġġornata s-sena li għaddiet, iżda l-ġeoloġi kienu ġew injorati totalment, żied jgħid.
It-tneħħija tal-“investigazzjoni ġeoloġika” meħtieġa qabel kienet tfisser li l-leġiżlazzjoni li kienet maħsuba biex ittejjeb is-sigurtà pubblika, kienet fil-fatt iddgħajfet. L-avviż legali, huwa qal, kien “parodija”. Ir-rwol ta’ ġeologu kien differenti minn dak ta’ inġinier ġeotekniku, spjega Gatt, u żied li rapport ta’ ġeologu jipprovdi l-bażi għal inġinier ġeotekniku biex jiddisinja l-pedamenti ta’ proġett. Sfortunatament il-ġeoloġi bħalissa lanqas biss ġew rikonoxxuti u lanqas ma ngħataw mandat.
‘Bejn l-2013 u l-2019, il-kontroll kien f’idejn l-MDA’
Persuna oħra li ħadet il-pedana tax-xhieda kien l-eks president u CEO tal-BICC John Ebejer li qal li bejn l-2013 u l-2019 “prattikament ma sar xejn” fejn jidħlu regolamenti u infurzar. Pereżempju, il-BCA ma kellha l-ebda obbligu li tippubblika dikjarazzjonijiet tal-metodu, u tagħmilhom aċċessibbli għall-ġirien inkwetati ta ‘proġetti ta’ kostruzzjoni.
Huwa fakkar li ħeġġeġ għall-introduzzjoni ta ‘ġestjoni ambjentali ta’ siti ta ‘kostruzzjoni regolamenti fl-2007 u l-evitar ta’ ħsara lill-partijiet terzi regolamenti ħames snin wara. Iżda 2013 u 2019 il-gvern deher li ma kellu “l-ebda kontroll”.
“Il-kontroll kien f’idejn il-Malta Developers Association,” qal Ebejer, waqt li fakkar f’konferenza stampa li matulha dawk li attendew ingħataw l-impressjoni li l-assoċjazzjoni kienet se tniedi liċenzja ta’ kuntrattur. Iżda dak li għamlet l-assoċjazzjoni kien sempliċement neħħi l-ismijiet tal-applikanti, bi ħlas, qal.
“Kienet biss reazzjoni għall-pressjoni dejjem tikber wara serje ta ‘inċidenti,” żied jgħid. Il-BCA għamlet biss dikjarazzjonijiet tal-metodu tat-timbru tal-gomma L-aħħar xhud għall-Ġimgħa kien il-perit Tano Zammit li talab jixhed fl-inkjesta.
Huwa tkellem dwar il-prattika “inkwetanti ħafna” li fiha dikjarazzjonijiet tal-metodi huma skrutinizzati sempliċement billi “timmarka l-kaxxi” mingħajr ebda pjani approvati tal-Awtorità tal-Ippjanar mehmuża mad-dikjarazzjonijiet.
Mistoqsi jekk il-BCA tistax tiċħad dikjarazzjoni ta’ metodu jew jekk sempliċement aġixxietx bħala “timbru tal-gomma”, Zammit qal li l-impressjoni tiegħu kienet din tal-aħħar, u “min skrutinizzahom [dikjarazzjonijiet tal-metodu] kien sigriet tal-istat”. L-inkjesta tkompli s-Sibt filgħodu.
Din l-Inkjesta Pubblika qed titmexxa mill-Ombudsman Joseph Zammit McKeon flimkien mal-Awditur Ġenerali Charles Deguara u l-Perit Mario Cassar. L-avukati Therese Comodini Cachia, Eve Borg Costanzi u Matthew Cutajar qed jassistu lill-familja Sofia. L-avukat tal-Avukat tal-Istat Anthony Borg irrappreżenta lill-istat.
Dawn huma is-seba’ aspetti li qed tinvestiga l-Inkjesta:
- Jiġi mistħarreġ jekk l-allokazzjoni minn entitajiet tal-Gvern lil AllPlus Limited li tagħha Matthew Schembri u Kurt Buhagiar huma diretturi, tas-sit li fuqu kien qiegħed isir ix-xogħol ta’ kostruzzjoni inkwistjoni, saritx skont il-liġi, b’mod regolari u skont il-proċeduri viġenti, jew xort’ oħra;
- Jiġi investigat u stabbilit jekk kienx hemm relazzjoni bejn il-mod kif saret l-imsemmija allokazzjoni, it-tiġrif tal-binja i l-konsegwenzi tagħha;
- Fil-kuntest ta’ x’ġara qabel, matul u wara l-mewt ta’ Jean Paul Sofia, jiġi investigat jekk l-iStat kellux fis-seħħ regolamenti u jekk assigurax l-infurzar ta’ regolamenti, policies, proċessi u obbligi amministrattivi, li kapaċi jipproteġu s-saħħa u s-sigurtà ta’ persuni matul il-fażijiet kollha tal-iżvilupp u l-kostruzzjoni.
- Jiġi investigat jekk miżuri adekwati għall-prevenzjoni ta’ fatalitajiet u korrimenti minħabba l-iżvilupp u l-kostruzzjoni humiex serjament integrati fil-proċessi kollha relatati ma’ dawn is-setturi.
- Jiġi investigat jekk il-proċess tal-ippjanar, l-iżvilupp u l-kostruzzjoni għandux fi ħdanu liġijiet, policies, regolamenti, proċessi amministrattivi u miżuri operazzjonijiet xierqa li kemm jista’ jkun jeliminaw ir-riskju ta’ korriment u/jew mewt.
- Jiġi investigat jekk kienx hemm xi enitat tal-iStat, inkluż dawk tal-iżvilupp u l-kotruzzjoni li naqset milli tieħu passi/azzjoni fil-parametri tal-poteri tagħha li f’ġudizzju raġjonevoli kienet mistennija tieħu sabiex tevita risku ta’ korriment u/jew mewt.
- Jitressqu dawk ir-rakomandazzjonijiet kemm regolatorji kif ukoll amministrattivi, skont id-deċiżjoni tal-Bord, sabiex jittieħdu miżuri għat-tisħiħ tas-saħħa u sigurtà fuq siti ta’ kostruzzjoni.
