“Minn wara l-aħħar elezzjoni ġenerali l-Gvern injora għal kollox kodiċi ta’ gwida li jikklassifikaw il-binjiet. Dawn il-kodiċi kienu waslu fil-final tagħhom u li dawn eventwalment kellha ssir konsultazzjoni pubblika dwarhom.
“Mhux talli hekk talli wara x-xogħol li beda jsir sa mill-1997 kollox iżżarma u dan grazzi għall-atteġġament li ħa l-Ministru Stefan Zrinzo Azzopardi biex ix-xogħol kollu li beda jsir żżarma u n-nies validi u ċerta esperjenza spiċċaw. Jien ukoll kont wieħed minn dawk li laqqattha u x-xogħol kollu li sar spiċċa fix-xejn.
Dan xehdu quddiem il-Bord ta’ Inkjesta Pubblika dwar il-mewt ta’ Jean Paul Sofia – il-Perit Martin Debono, eks kunsillier Laburista, u li serva bħala wieħed mill-konsulenti ewlenin tal-gvern bejn l-2013 u s-sena li għaddiet.
Huwa għen fl-abbozzar ta’ diversi policies u regolamenti tal-bini fejn qal li qed jibża’ li l-liġi l-ġdida li ħarġet fil-passat riċenti tista’ tippermetti kuntratturi inkompetenti jiksbu liċenzja. u Huwa wissa li din tista ’tissarraf f'”liċenzja għall-qtil”.
Il-perit Martin De Bono qal li kien ħadem flimkien mal-Perit Charles Buhagiar u flimkien għamlu ħafna xogħol iżda għal xi raġuni beda jingħata l-ġenb u ngħad lilu li aħjar ma jkomplix imexxi għax inkellu “inkunu qegħdin indejjqu lill-kuntratturi.”
Qal li kważi ma jeżistu l-ebda miżuri ta’ sigurtà u tippermetti lil kuntratturi illitterati u mhux imħarrġa biex jiksbu liċenzja biss billi jipprovdu żewġ referenzi ta’ periti bħala prova tal-kompetenza tagħhom. Hu semma’ l-fatt ukoll li numru ta’ binjiet f’Malta żgur li ma jifilħux jekk isir xi terrimot.
“Anke mingħajr theżżiż binja taqa’ aħseb u ara jekk iseħħ terrimot,” qal l-Perit Debono. “L-għan tagħna huwa li niżguraw operaturi aktar responsabbli, skrutinju u infurzar aħjar flimkien ma ‘standards ogħla fis-settur tal-kostruzzjoni,” qal ix-xhud, imma dan mhux qed iseħħ.
Dan għaliex il-Ministeru tal-Ippjanar kien ta l-ġemb għat-talbiet li saru minnu, minkejja li l-liċenzjar tal-kuntratturi bla preċedent għall-ewwel darba kellu jevalwa u jimmonitorja l-professjoni li qabel ma kienitx regolata u li kien se jagħti lill-awtoritajiet is-setgħa li jirtiraw il-liċenzji tal-kuntratturi li huma diżonesti.
Mistoqsi jekk kienx esprima tħassib ma’ xi ħadd dwar il-ħruġ tal-liċenzji fl-industrija tal-bini, x-xhud qal li kien tkellem mal-Ministru Zrinzo Azzopardi iżda wara spiċċa biex twaqqaf mill-impieg tiegħu mal-Kunsill Konsultattiv tal-Industrija tal-Bini u ntbagħat mal-Awtorità tal-Bini u l-Kostruzzjoni fejn tenna li spiċċa biex twarrab.
De Bono, li kien parti minn tim żgħir li kiteb abbozz preċedenti tar-regolamenti qal li l-verżjoni finali neħħiet l-aktar miżuri ta’ sigurtà importanti. Saħaq li l-liġi l-ġdida tonqos milli żżomm lill-kuntratturi responsabbli kriminalment għal xogħol ħażin,fejn ma teħtieġx li jkollhom kwalifiki akkreditati minn istituzzjonijiet nazzjonali u tal-UE u lanqas biss teħtieġ li jkunu jafu jaqraw u jiktbu.
“Illum jeżist l-potenzjal li tagħti liċenzja lil kuntratturi bla sengħa, mhux imħarrġa jew saħansitra illitterati, u tagħtihom il-‘go-ahead; għal aktar arroganza biex jappruvaw xogħol perikoluż li diġà qatel ħafna nies innoċenti.”
B’mod kruċjali, qal De Bono, jekk il-kuntratturi m’għandhomx kwalifiki akkademiċi, il-liġi tippermetti li bord maħtur mill-Ministru jagħti liċenzja lil kull kuntrattur bi tliet snin esperjenza li jippreżenta biss żewġ referenzi ta’ żewġ proġetti preċedenti, preżumibbilment b’rakkomandazzjonijiet mill-periti.
Il-prerogattiva għandha tkun kundizzjonijiet ekwi bbażati fuq kwalifiki u esperjenza rikonoxxuti minn istituzzjonijiet akkreditati mill-UE u mhux iġġudikati minn persuni politiċi personali maħtura li jwieġbu direttament lill-ministru, li jista’ jwassal għal favuri politiċi u korruzzjoni.
Il-liġi l-ġdida li ħarġet ftit tax-xhur ilu tobbliga lill-kuntratturi tal-kostruzzjoni kollha li jkollhom liċenzja sa Jannar 2025 biex ikunu jistgħu joperaw fit-twaqqigħ, it-tħaffir u l-kostruzzjoni. Jeħtieġ ukoll li l-ministru jwaqqaf Kumitat tal-Liċenzji inkarigat li joħroġ il-liċenzji. Imma wieħed jistaqsi kemm din issa se tibqa’ valida.
Qal li kien Jesmond Muscat – is-CEO tal-BCA (L-awtorità tal-bini u kostruzzjoni) li qallu biex “il-kuntratturi għabbejnihom biżżejjed issa.” Qal li l-kodiċi kienu qegħdin isiru biex il-ħaddiema ikollhom il-kwalitajiet neċessarji u mhux ikun hemm min ikun ‘jack of all trades’. Fuq dawn il-premessi meta dawn il-kodiċi mportanti għaddew għand il-BCA ġew injorati.
Ix-xhud qal li hu ried li jkun hemm serjetà fejn jidħol skavar, struttura, kif wieħed iwaqqa, fejn jidħol ‘noise pollution” , konkos, ħadid affarijiet importanti oħra.
“Li jinteressani hu li nevitaw li jmutu aktar nies.” Qal li ħafna li jaħdmu fuq is-siti ta’ kostruzzjoni ma jkunux jafu x’għandhom jagħmlu. Kif tista’ tagħti liċenzja lil xi ħadd minn dawn meta x-xogħol huwa wieħed ta’ periklu.
Il-Perit De Bono, qabel max-xhieda li ta quddiem il-Bord ta’ Inkjesta Michael Ferry, espert fil-qasam u eks regolatur fis-settur tal-kostruzzjoni fejn saħaq li binjiet free-standing jaqgħu taħt ir-responsabbiltà tal-BCA; binjiet bħal dik li ġġarfet f’Kordin f’Diċembru li għadda.
Mistoqsi dwar dak li qal Ferry huwa kuntrastanti għall-aħħar mad-dikjarazzjonijiet li għamlu l-uffiċjali tal-BCA ċioè li l-awtorità ma kellha ebda responsabbiltà fuq dan is-sit…għaliex skont huma…ma kienux jimpattu persuni terzi. De Bono qal li Ferry huwa espert u kienu hu li kiteb il-liġi. Michael Ferry kien imexxi l-BRO, l-Uffiċju tar-Regolatur tal-Bini…dik li llum hija proprju l-BCA.
Mistoqsi dwar il-lakuni legali fir-regolazzjoni ta’ Ordnijiet ta’ Notifika ta’ Żvilupp fuq proprjetà tal-gvern għal proġetti industrijali, Debono wieġeb li “xi drabi l-liġijiet għandhom it-tendenza li jgħaddi mill-bieb ta’ wara biex jiġu sfruttati.”
Qal li l-kodiċi tal-bini ilu lest għal xi żmien, qal, filwaqt li spjega li l-kodiċi kien ġie abbozzat bħala liġi u jista’ jiġi emendat minn kumitat permanenti, jekk ikun meħtieġ. L-istandard tal-bini attwali huwa dak mhux kwantifikabbli “skond il-ħila u l-arti,” huwa rrimarka, li jiġi sostitwit bi standards li jistgħu jitkejlu kieku kellhom jiġu introdotti l-kodiċi tal-bini.
Debono qal li l-BICC kienet ilha taħdem fuq il-kodiċijiet tal-bini għal madwar erba’ snin, u sussegwentement bagħtet il-kodiċi komplut lill-Ministeru, “immexxi minn Ian Borg u Aaron Farrugia – dak iż-żmien.” “Huma kienu jagħmluna kontinwament pressjoni biex immexxu. Il-Ministru attwali, Zrinzo Azzopardi iżda le, għax waqqaf kollox.”
Attivista jiddeskrivi ‘sistema mfassla biex tfalli’
L-attivist Wayne Flask kien ukoll fost ix-xhieda li xehdu l-Erbgħa. Huwa esebixxa dokument, flimkien ma’ materjal ta’ referenza relatat, li ġabar fil-qosor numru ta’ kawżi fil-qorti li jittrattaw inċidenti fis-settur tal-kostruzzjoni.
Dawn ġew ikkawżati mis-sistema li bħalissa qed tinvestiga l-inkjesta, huwa qal. “Huma eżempji prattiċi ta’ ħafna minn dak li ntqal f’din l-inkjesta matul l-aħħar ġimgħat.”
“Dawn il-każijiet inġiebu għall-attenzjoni tiegħi matul ix-xhur li għaddew min-nies milquta direttament, nies li qed isofru inġustizzji enormi u sistemiċi, fejn minbarra t-trawma li takkumpanja t-traġedja, qed jiltaqgħu wkoll ma’ reżistenza mill-awtoritajiet stess.”
Sabiex wieħed jifhem traġedji u inċidenti individwali relatati mal-kostruzzjoni, l-ewwel wieħed irid jifhem il-kuntest ġenerali li fih iseħħu, qal Flask.
Huwa rrimarka l-mewt traġika ta’ Karmenu Micallef ta’ 71 sena, maqtul fi Frar tal-2022 wara li ttajjar minn trakk misjuq minn kollega tiegħu f’Birzebbugia. Membri tal-familja tal-vittma kienu ġrew immedjatament fuq il-post wara li semgħu bl-inċident permezz tal-midja, sabu rappreżentanti mill-kumpanija tal-assigurazzjoni tas-sit u wieħed mid-diretturi tal-kuntrattur, GP Borg Ltd diġà fuq il-post.
Is-sewwieq kien akkużat b’omiċidju involontarju. Waqt il-kumpilazzjoni tax-xhieda, espert maħtur mill-qorti kien ikkonferma li t-trakk kien wiesa’ wisq għat-triq. Il-familja ta’ Micallef kienet qajmet il-punt dwar jekk xi responsabbiltà potenzjali min-naħa ta’ min iħaddem lill-konvenut kinitx qed tiġi kkunsidrata mill-qorti, li għaliha d-difiża kienet oġġezzjonat.
Il-Maġistrat li jippresiedi kien qalilhom li d-direzzjoni meħuda bil-kumpilazzjoni tal-evidenza kienet deċiżjoni li għandha tittieħed mill-prosekuzzjoni – il-pulizija f’dan il-każ – u mhux il-vittma, qal Flask.
“Imbagħad, f’seduta tal-Qorti f’Mejju li għadda, smajna l-fatt frankament xokkanti li l-mewt ta’ Karmenu Micallef kienet ġiet ikklassifikata bħala inċident tat-traffiku. Dan kien ifisser li l-OHSA ma kellhiex bżonn tintervjeni jew tirrapporta dwar din it-traġedja, minkejja li Micallef kien fuq il-post tax-xogħol tiegħu meta miet.”
Flask staqsa għaliex il-pulizija kklassifikat l-inċident bħala inċident tat-traffiku, u għaliex l-assiguratur u l-iżviluppatur kienu fuq il-post tal-inċident qabel il-familja. Fis-sottomissjonijiet tiegħu bil-miktub, l-attivist qajjem ukoll mistoqsijiet oħra, fejn staqsa għaliex l-avukat tal-imputat kien oppona li jsejjaħ rappreżentant tal-kumpanija li impjegat Micallef, GP Borg, biex jixhed u għaliex il-maġistrat li jippresiedi kien waqqaf milli jsiru mistoqsijiet pertinenti.
“Eżempju ieħor ta’ kif is-sistema hi mfassla biex tfalli huwa dak tal-familja Montebello minn Fleur de Lys,” qal Flask. “Fi Frar 2021, bdiet il-kostruzzjoni ta ‘blokk ta’ appartamenti ta ‘ħames sulari maġenbhom, li jfisser li kellhom jitbiegħdu għal 11-il xahar.”
“Tliet snin wara l-mewt ta’ Miriam Pace, il-perit involut għadu jaħdem bħala perit u l-kuntrattur qed jirċievi kuntratti kbar mill-gvern.L-istess perit li ma setax isib l-applikazzjoni Montebello fl-2021 huwa l-istess perit li kiteb artiklu fil-MaltaToday dwaru sentejn qabel u li wara abbozza l-liġi li twaqqaf il-BCA – Robert Musumeci,” qal Flask.
“L-armel ta’ Miriam Pace issa hu mpjegat mill-BCA u Matthew Montebello ġie offrut ukoll impjieg fil-gvern,” kompla x-xhud, u ddeskriva l-industrija tal-kostruzzjoni bħala “vettura kbira ta’ ħasil ta’ flus, mhux regolata, u li tisfrutta lill-ħaddiema tagħha.”
“Id-deċiżjonijiet huma politiċi. Dak dwar l-MDA, il-kompożizzjoni tal-bordijiet, ir-rilassament tal-istandards tal-bini u dawk relatati mal-infurzar huma politiċi. Kastilja spiss titlob inqas burokrazija.
BCA ma twaqqafx bħala regolatur – uffiċjal ta’ union
Xehed ukoll l-Inġinier David Spiteri, segretarju ġenerali tal-unjin tal-periti tas-settur pubbliku u tal-inġinieri ċivili UPISP. “Il-liġi ma tagħtix wisq spazju lill-ispetturi (BCA])biex jintervjenu jekk bini ma jinbenax skont l-“sengħa u l-arti” tal-kostruzzjoni, għax il-liġi tpoġġi l-oneru fuq il-perit u l-kuntrattur,” huwa spjega.
“Il-BCA ġiet introdotta bħallikieku kienet tweġiba għall-problemi. Iżda ma twaqqafx bħala regolatur. Qabel, kien hemm l-uffiċċju tar-regolamentazzjoni tal-bini, regolatur imwaqqaf legalment. Li ġara kien li meta ġiet introdotta l-liġi, ir-regolatur tneħħa bħala dipartiment tal-gvern u sar entità legali distinta.” Dan ifisser li mhux bilfors ikun marbut bir-regolamenti taċ-ċivil, qal, filwaqt li spjega li r-riżultat kien proċeduri mnaqqsa ta’ regolamentazzjoni u lmenti għal irregolaritajiet. “L-awtorità hija magħmula minn nies. Jekk ir-reklutaġġ ma jsirx kif suppost allura ma jkun hemm xejn.”
L-ispetturi tal-bini jeħtieġ li jkollhom forma ta’ kodiċi tal-bini bħala punt ta’ referenza, li l-ispettur irid ikun jaf ukoll, kif ukoll liġi li tagħtih is-setgħa li jinfurzaha, qal. Il-fehim ta ‘dawn il-kodiċijiet u l-liġijiet kien jeħtieġ aktar milli sempliċement il-ħames livelli O meħtieġa bħalissa, sostna l-inġinier. “L-awtorità ma tistax tħarriġhom hija stess.”
“L-awtoregolazzjoni flimkien mal-pressjoni kummerċjali hija ugwali għal diżastru,” qal ix-xhud, filwaqt li indika l-implożjoni tas-sottomarin Titan f’Ġunju ta ‘din is-sena bħala eżempju.
