Il-ġurnalisti għandhom jitħallew jagħmlu intervisti, jieħdu ritratti u jieħdu filmati ġewwa l-ħabs,qalet il-qorti f’sentenza importanti li tista’ tagħti stampa ċara u tpoġġi r-responsabbiltà pubblika ta’ dak li jiġri wara l-bibien tal-Fa1ilità Korrettiva ta’ Kordin.
Il-Qorti ddikjarat li “l-liġi ma tistax tintuża biex toħloq ostaklu bejn il-ġurnalisti u l-pubbliku,” u laqgħet talba tal-blogger Manuel Delia li d-drittijiet fundamentali tiegħu nkisru meta ġie mċaħħad minn aċċess liberu għall-ħabs u ċ-ċentri ta’ detenzjoni.
Delia ppreżenta r-rikors fil-qorti f’Settembru 2020 wara li talab permess biex iżur il-ħabs u ċ-ċentri ta’ detenzjoni ta’ Kordin, wara li l-ġurnal Times of Malta rrapportat li d-detenuti kienu aggrediti mill-gwardjani tal-ħabs u trattati “bħal annimali”.
Qabel ma żar il-ħabs ta’ Kordin fl-1 ta’ Settembru 2020, Delia kien talab li jingħata aċċess taħt kundizzjonijiet raġonevoli għal dawk l-inħawi fejn kienu qed jinżammu l-immigranti u wkoll li jitħalla jieħu ritratti u jiċċekkja l-faċilitajiet ta’ l-irqad u ta’ rikreazzjoni, toilets u showers, kif ukoll il-kċina tal-ħabs.
Madankollu, iż-żjara tiegħu, wara li ffirma dokument ta’ protokoll tal-midja – saret taħt sorveljanza u kienet limitata għall-kċina tal-ħabs. Ma tħalliex iżur ċerti diviżjonijiet, u lanqas ma ngħata aċċess għat-toilets, showers u żoni ta’ rikreazzjoni. Delia qatt ma rċieva tweġiba għat-talba tiegħu biex iżur iċ-ċentri ta’ detenzjoni.
Meta xehed fil-proċedimenti, l-eks Direttur tal-Ħabs Alex Dalli kien iddefenda d-deċiżjoni tiegħu li jagħti lill-ġurnalist tour ikkontrollat u qal li wara l-ħitan ta’ Kordin “i-responsabbilità tieqaf miegħi.” Madankollu, meta tat is-sentenza t-Tnejn, il-Prim’Awla, Qorti Ċivili fil-ġurisdizzjoni kostituzzjonali tagħha osservat li sfortunatament hemm nies li donnhom ma jistgħux jifhmu li l-ġranet ta’ “je suis le roi, je suis la loi” – ‘Jien ir-re. , jien il-liġi’ spiċċaw.
Dalli kien sostniet li Delia ma jaqax taħt id-definizzjoni ta’ lista ta’ individwi speċjali li jistgħu jitolbu aċċess għal kwalunkwe parti mill-faċilitajiet tal-ħabs. Spettur anzjan ieħor tal-ħabs kien xehed ukoll li l-ġurnalisti ma gawdewx tali aċċess privileġġjat, li kien riżervat għal lista speċjali ta’ individwi skont l-Att dwar il-Ħabs.
Il-Qorti qalet li filwaqt li temmen li dawn l-uffiċjali kienu qed joperaw in bona fide, ma taqbilx ma’ deċiżjoni bħal din ibbażata fuq ġudizzju ta’ persuna jew liġi li kienet skaduta, qabel sentenzi mogħtija kemm minn qrati Maltin kif ukoll barranin dwar kwistjonijiet bħal dawn.
“Ir-restrizzjonijiet fuq il-libertà tal-espressjoni għandhom ikunu ddettati mis-sens komun u r-raġuni” sabiex jiġi evitat it-tbagħbis bla bżonn ta’ tali dritt, osserva l-Imħallef Toni Abela. Il-Qorti qalet li d-dokument ta’ protokoll li Delia intalab jiffirma kellu effett “soffokanti” u “firża” fuq il-ġurnalisti li jixtiequ jirrappurtaw dwar il-ħabs.
Elenka biss dak li l-ġurnalista “ma setgħetx tagħmel”, iddetta kif se jsiru l-intervisti u l-mawra tal-ħabs u stipula li ż-żjara tista’ tintemm fi kwalunkwe ħin. Ir-ritratti, l-intervisti u l-vidjows għandhom ikunu permessi sakemm il-privatezza tal-ħabsin jew tad-detenuti tkun rispettata u ma kienx hemm raġunijiet serji u konvinċenti kontra dan.
Dak li ġara ġewwa faċilitajiet bħal dawn bla dubju kien kwistjoni ta’ interess pubbliku u Delia, imħeġġeġ minn rapporti fil-midja, ried jinvestiga biex ikun jaf x’qed jiġri tassew hemmhekk u jekk dawk ir-rapporti kinux fattwalment korretti.
Madankollu, sal-lum għadu ma ngħatax aċċess għaċ-ċentri ta ‘detenzjoni u l-ebda spjegazzjoni konvinċenti ma tressqet għall-aċċess “ikkontrollat” tiegħu għal ħans, qalet il-qorti. “L-awtoritajiet m’għandhomx jagħlqu l-bibien tagħhom lill-ġurnalisti,” kompliet il-qorti, waqt li osservat li attitudni bħal din isservi biss biex tkabbar jew issaħħaħ id-dubji li xi raġuni għal investigazzjoni verament teżisti.
Attitudni bħal din mill-istat ħafna drabi ma tkunx biex wieħed jgħattu xturu. f’kelma kif jgħid il-Malti għax ikollu l-faħam miblul. Min-naħa l-oħra, il-ġurnalisti jridu jaġixxu b’mod oġġettiv u in bona fede. Meta qieset kollox, il-qorti kkonkludiet li d-dritt ta’ Delia għal-libertà tal-espressjoni nkiser.
Il-ġurnalist ma talabx rimedju pekunjarju iżda pjuttost wieħed li effettivament jippermettilu jwettaq ix-xogħol ġurnalistiku tiegħu, osserva l-imħallef. Għalhekk il-Qorti ordnat lid-direttur tal-ħabs u lill-Kap taċ-Ċentri ta’ Detenzjoni biex jagħtu aċċess lil Delia u jħalluh jieħu ritratti filwaqt li jirrispetta l-privatezza tal-ħabsin u d-detenuti.
Madankollu “għal raġunijiet ovvji” ir-rikorrent ma kellux aċċess għal dawk id-diviżjonijiet fejn kienu qed jinżammu persuni marbuta mal-qtil ta’ Daphne Caruana Galizia. L-avukati Paul Borg Olivier u Eve Borg Costanzi assistew lil Delia.
