Sid ta’ żewġ għelieqi li kienu jkabbru l-għalf għall-baqar ingħata kważi €37,000 f’kumpens mill-istat, bl-imħallef jippresiedi l-kawża josserva li l-bidwi li jaħdimha u jikkultiva l-art mingħajr ħtija tiegħu. Il-każ idur madwar żewġ għelieqi fl-inħawi ta’ Tas-Silġ f’Marsaxlokk, b’total ta’ madwar 10,500 metru kwadru, mikrija għal €42.21 fis-sena, li żdiedu għal €69.02 fl-2021.
Is-sid tal-art, Emmanuel Ciantar, ressaq il-Qorti lill-Avukat tal-Istat u lill-bidwi Frank Fenech. Huwa kien ġabar €1,335.32 mingħand il-bidwi bejn l-1991 u l-2021. Filwaqt li Ciantar sostna fost l-oħrajn li l-liġi kienet qed tiċħadlu l-użu paċifiku tal-pussess tiegħu, Fenech qal lill-Qorti li l-kummerċ tal-art kienet limitata: fost oħrajn, kienet f’Żona Barra mill-Iżvilupp, qrib dar tal-irtiri u kienet tifforma parti minn art li kienet ġie studjat għal fdalijiet arkeoloġiċi.
Fenech qal li kabbar l-għalf għall-baqar tiegħu li minnu jiddependi l-għajxien tiegħu – il-produzzjoni tal-ħalib u ċ-ċanga. Il-Prim’Awla, Qorti Ċivili fil-ġurisdizzjoni kostituzzjonali tagħha, ippreseduta mill-Imħallef Audrey Demicoli, iddeċidiet li s-sid tal-art sofra ksur tad-drittijiet fundamentali tiegħu.
Osservat li filwaqt li €69.02 għal aktar minn disa’ tomniet ta’ art setgħu kienu ġusti fil-passat, dan ma baqax jirrifletti r-realtà tal-lum. Irreferiet ukoll għal deċiżjoni preċedenti tal-qorti li nnotat li minkejja l-bidla riċenti fil-liġi, il-leġiżlazzjoni ma pprovdietx rimedju lis-sidien tal-art għall-kirja baxxa li rċevew fis-snin ta’ qabel.
Sa ftit ilu, ma kien hemm l-ebda mekkaniżmu li jippermetti żieda fil-miżata għall-kirjiet rurali. Jekk sid ta’ għalqa ried jgħolli dik li hija magħrufa bil-Malti bħala l-qbiela, iż-żieda kienet limitata mill-valur tal-għelieqi tal-madwar. Iżda peress li l-għelieqi tal-madwar kienu huma stess limitati minn dawn l-istess kundizzjonijiet, il-qbiela qatt ma setgħet tiżdied.
Dan ta’ spiss wassal lill-Qorti Kostituzzjonali biex tiddeċiedi li l-Kapitolu 199 tal-Liġijiet ta’ Malta kien diskriminatorju mas-sidien tal-art. Għalhekk, fl-2022, il-gvern emenda l-Att, u ppermetta lis-sidien tal-art li riedu jżidu l-kirja jissuġġerixxu prezz ġust lill-Bord tal-Kontroll tal-Kiri Rurali.
Sabiex jiffaċilita l-komputazzjoni tal-bord, il-gvern imbagħad ippubblika avviż legali f’Marzu 2023 b’linji gwida dwar kif tiġi vvalutata l-art agrikola għall-użu agrikolu. Fil-kawża kontra l-Avukat tal-Istat u Fenech, il-qorti għalhekk ikkalkulat remunerazzjoni li kienet ibbażata fuq rakkomandazzjonijiet ta’ espert tekniku għall-perjodu li jinfirex mill-1991 sal-2021 u kkalkulat li s-sid tal-art kien dovut €36,881.12, inklużi danni morali.
L-istat ikollu jkopri wkoll kwalunkwe imgħax legali akkumulat mid-data tas-sentenza sakemm isir il-ħlas. Il-Qorti qalet li l-Avukat tal-Istat għandu jagħmel tajjeb għall-kumpens kif ukoll għall-ispejjeż tal-każ għal sid il-kera billi jqis li ma kienx ikollu bżonn iressaq il-każ il-qorti li kieku d-drittijiet tiegħu ma nkisrux.
Il-Qorti osservat ukoll li l-bidwi niżel fil-kalvarju mingħajr ħtija tiegħu. Huwa sab ruħu parti mill-każ “sempliċement bħala konsegwenza” tal-liġi li tirregola l-kirja li kisret id-drittijiet tas-sidien tal-art. Għalhekk, id-drittijiet tal-qorti tiegħu kellhom jitħallsu wkoll mill-Istat.
