Il-Prim’Awla tal-Qorti Ċivili fil-ġurisdizzjoni Kostituzzjonali tagħha, preseduta mill-Imħallef Lawrence Mintoff, iddikjarat li għandha tiffissa l-kumpens fl-ammont komplessiv ta’ €65,029.43, wara rikors imressaq mill-avukat Francis Lanfranco flimkien ma’ Joan Vella Muskat u persuni oħra fuq propjetà li tikkonsisti f’ħanut fil-Belt. Il-Qorti qalet ukoll li nkiser i-drittijiet fundamentali tagħhom u kien għalhekk li ngħata l-kumpens.
Il-koproprjetarji l-oħra huma Clarissa Formosa Gauci, Richard Granville Scale Cole, Michael Formosa Gauci u Josef Formosa Gauci li wkoll kienu parti mill-kawża. Ir-rikors kien dirett kontra l-Avukat tal-Istat u kien ifittex rimedju għal dak li s-sidien sostnew bħala ksur tad-drittijiet fundamentali tagħhom minħabba r-reġim tal-kirjiet protetti.
Il-Qorti eżaminat l-istorja tal-proprjetà: ħanut fi Triq id-Dejqa fil-Belt, li għal għexieren ta’ snin kien okkupat bħala kirja protetta minn Anthony Grech Sant, li kien imexxi negozju ta’ ‘household goods’ fil-post.
L-avukat Lanfranco kien sid ta’ 5/16 tal-fond permezz ta’ suċċessjoni li rċieva mill-mejta Carmelina Debattista, filwaqt li l-kumplament tas-sehem, totali ta’ 11/16, kien jappartjeni lill-aħwa Formosa Gauci permezz ta’ diversi suċċessjonijiet u ftehim inter vivos.
Il-kirja kienet ilha tiġi mħallsa bi prezz limitat: somma annwali ta’ €232.93 u eventwalment €267.87, anke meta wieħed iqis li l-proprjetà tinsab f’zona ċentrali fil-Belt u għandha valur kummerċjali sinifikanti. Peress li l-inkwilin ma kienx qed juża l-fond għall-iskop mikri għalih, fl-2016 kienu nħolqu proċeduri ta’ żgumbrament quddiem il-Bord li Jirregola l-Kera, li fl-2018 ordna l-ħelsien tal-proprjetà.
Sal-lum, iżda, il-kirja li nqalgħet qabel iż-żgumbrament kienet baqgħet ibbażata fuq il-prezzijiet limitati infurzati mil-liġi, li skont ir-rikorrenti, kienu jikkonstitwixxu piż sproporzjonat fuqhom bħala sidien. Ir-rikorrenti sostnew li kien joħloq obbligu indefinit fuq is-sidien biex iġeddu l-kirja bl-istess kundizzjonijiet u bi prezz fiss jew kważi fiss, mingħajr ebda flessibilità jew proporzjonalità.
Fil-fehma tagħhom, dan wassal biex il-fond “ittieħed” minnhom għal snin twal mingħajr kumpens xieraq, u ġie miksur id-dritt tagħhom għall-protezzjoni tal-proprjetà kif garantit mill-Ewwel Artikolu tal-Ewwel Protokoll tal-Konvenzjoni Ewropea u d-dritt għal rimedju effettiv taħt l-Artikolu 6.
Il-Qorti l-ewwel indirizzat l-eċċezzjoni tal-Avukat tal-Istat li sostna li Joan Vella Muskat ma ppreżentat ebda prokura biex tirrappreżenta lill-kopropjetarji l-oħra. Wara analiżi, il-Qorti rrimarkat li l-affidavit tagħha kien jiddikjara b’mod ċar li hija amministratriċi u għandha prokura tagħhom, li dan qatt ma ġie kkontestat, u li r-riservi tad-diviżjoni tal-2015 ikkonfermaw li hija kienet diġà taġixxi f’isimhom.
Għalhekk, l-eċċezzjoni ġiet miċħuda. It-tieni eċċezzjoni, relatata mal-prova tat-titolu u l-ħtieġa li r-rikorrenti juru li l-kirja kienet protetta, ġiet imxejna wkoll, bil-Qorti tgħid li t-titolu kien kompletament ippruvat permezz tad-dokumenti ippreżentati.
Il-Qorti eżaminat il-provi espertament u ppruvat mill-perit Konrad Xuereb li l-valur tal-fond fis-suq fl-2024 kien ta’ madwar €330,000, u wera wkoll il-valuri lokatizji fil-perjodu 1987–2018. Meta tqabbel dawn il-valuri mal-kera ferm baxxa li kienu jirċievu r-rikorrenti, deher li kien hawn qasma kbira bejn il-valur tas-suq u dak imposti mil-liġi.
Il-Qorti osservat li r-rikorrenti kellhom jieħdu biss €7,267 ikollhom bħala kera għall-perjodu kollu bejn 1987 u Lulju 2018, somma li ma tirriflettix lanqas mill-qrib il-valur ġenwin tal-użu tal-proprjetà. Il-Qorti qieset ukoll li, fid-dawl tan-natura tar-rikors kostituzzjonali u s-severità tal-vjolazzjoni konstata, ma kienx biżżejjed li tiddikjara biss il-ksur tad-drittijiet, iżda kellha tipprovdi rimedju effettiv permezz ta’ kumpens adegwat u proporzjonat.
Dan l-ammont għandu jinqasam bejn ir-rikorrenti skont l-ishma rispettivi tagħhom, u dan sabiex ikun hemm tqassim ġust li jirrifletti l-interess proprju ta’ kull wieħed minnhom. Fil-kunsiderazzjonijiet legali tagħha, il-Qorti rrimarkat li r-reġim tal-Kap. 69 kien ilu għal snin twal jinħass bħala wieħed li jfixkel id-drittijiet tas-sidien u li l-Istat kien naqas milli jirriforma l-qafas legali minkejja bidliet ekonomiċi kbar fil-pajjiż.
Għaldaqstant, il-piż inġust fuq ir-rikorrenti kien wieħed reali u konkret. Il-Qorti qablet li l-interess pubbliku li jintlaħaq permezz ta’ din il-liġi ma kienx jikkonċerna welfare soċjali jew prevenzjoni ta’ homelessness bħal każijiet oħra, iżda kien jirrigwarda l-protezzjoni ta’ negozjant kummerċjali. Dan wassal biex il-livell ta’ protezzjoni lill-inkwilin ma kienx proporzjonat mal-piż fuq is-sidien.
Il-Qorti, ikkundannat lill-Avukat tal-Istat, sabiex iħallas lir-rikorrenti l-ammont likwidat, iżda bl-imgħax jibda jiddekorri mid-data tas-sentenza sal-ħlas effettiv tiegħu. L-Avukat tal-Istat ġie ordnat iħallas dan l-ammont fi żmien xahar minn meta ngħatat is-sentenza.
Il-Qorti ordnat ukoll lir-Reġistratur tal-Qrati Ċivili u Tribunali li, f’każ li din is-sentenza tgħaddi in ġudikat, jibgħat kopja tagħha lil-Ispeaker tal-Kamra tad-Deputati kif jipprovdi l-artikolu 242 tal-Kodiċi ta’ Organizzazzjoni u Proċedura Ċivili, sabiex jiġu kkunsidrati l-konsegwenzi leġiżlattivi potenzjali li jistgħu jfaqqsu minn din id-deċiżjoni.
Il-Qorti ddeċidiet ukoll li l-ispejjeż tal-kawża għandhom jitħallsu parti mir-rikorrenti u l-kumplament mill-intimat Avukat tal-Istat, rifless tal-fatt li fil-maġġoranza tal-punti tal-kawża r-rikorrenti kienu fil-ġust.
